نگاهی هویت‌پایه به ماسک و مقابله با کرونا
نگاهی هویت‌پایه به ماسک و مقابله با کرونا مقاله‌ای برای بررسی کارهای انجام شده توسط ستاد ملی مقابله با کرونا و کارایی اقدامات انجام شده در این حوزه می‌باشد. اپلیکیش ماسک یکی از تلاش‌های خودجوش جمعی از اساتید و دانش‌آموختگان دانشگاه‌های تراز اول کشور برای کنترل همه‌گیری ویروس کرونا است که اخیراً مورد توجه دولت نیز قرار گرفته است.
این اپلیکیشن با دریافت اطلاعات هویتی مبتلایان به کرونا از پایگاه‌های داده وزارت بهداشت در تلاش است شرایط لازم برای کنترل قرنطینه و رصد افراد دارای تست مثبت کووید 19 را فراهم کند.
اگر چه این برنامه با هدف کمک به بهبود وضعیت سلامت عمومی جامعه در شرایط پاندمی ویروس کرونا ایجاد شده است اما به نظر می‌رسد تحقق اهداف این برنامه کاربردی و به طور کلی برنامه‌های کنترلی وزارت بهداشت در گرو عوامل دیگری نیز می‌باشد. این امر را از چند جهت می‌توان مورد بررسی قرار داد؛ اما در این نوشتار تنها از نگاه هویت‌پایه به این موضع نگاه می‌کنیم.
نگاهی هویت‌پایه به ماسک و مقابله با کرونا
نقش زیرساخت جامع شناسایی و احراز هویت الکترونیکی افراد
یکی از مهم‌ترین مواردی که باید به آن اشاره شود نبود زیرساخت جامع شناسایی و احرازهویت الکترونیکی افراد در کشور است. زیرساختی حیاتی که می‌بایست اپلیکیشن‌‌هایی همچون ماسک بتوانند از آن استفاده کنند نه اینکه به دنبال ایجاد یا رفع نواقص آن باشند.
در عمل وقتی یک فرد به ویروس کرونا مبتلا می‌شود شماره موبایل، کد ملی و نشانی وی به عنوان خصایص هویتی قابل پایش در پایگاه‌های داده وزارت بهداشت ثبت می‌شود. صرف نظر از خطاهای احتمالی و امکان ارائه اطلاعات مغایر با واقعیت به دلیل عدم استفاده از HIS واحد در بیمارستان‌ها و مشکلات بی‌شمار پرونده الکترونیک سلامت، باید دید کاربردپذیری این اطلاعات هویتی در چه سطحی و چگونه است.
1. شماره موبایل
در تئوری و صحبت‌های مسئولین ذی‌ربط از شماره موبایل می‌توان برای کنترل قرنطیه و پایش مستمر خط ارتباطی با شبکه‌های مخابراتی تلفن همراه کشور استفاده کرد. طبق صحبت‌های وزیر کشور، وزارت بهداشت با همکاری وزارت ارتباطات با رهگیری موبایل افراد مبتلا، کنترل رفت و آمد آن‌ها را از طریق اپلیکیشن ماسک انجام خواهند داد.
وزیر راه وشهرسازی نیز از تلاش دولت برای کنترل سیستمی مبتلایان از طریق موبایل‌ها و مانیتور تردد آن‌ها سخن گفته است. پیش از این نیز سخنگوی دولت گفته بود «هر فردی که در آزمایشگاه به او اعلام می‌شود که مبتلا به بیماری کرونا است، از شیوه‌های مختلف از جمله ردیابی موبایل مورد کنترل قرار می‌گیرد و در صورت خروج از خانه، جرایم سنگینی به وی تعلق می‌گیرد.»
اما پر واضح است به دلیل قابل تغییر بودن این خصیصه و عدم الصاق قوی به هویت پایه این امر نمی‌تواند به رهگیری فرد کمکی نماید. به فرض اجباری شدن نصب این اپلیکیشن روی گوشی بیمار باز هم اگر فرد بخواهد به راحتی می‌تواند بدون خارج کردن تلفن همراه خود از منزل یا استفاده از یک تلفن همراه دیگر از قرنطینه خارج شود.
از سویی بخشی از جامعه یا تلفن همراه ندارند یا دارای گوشی غیر هوشمند هستند که عملا امکان نصب و استفاده از اپلیکیشن ماسک را ندارند. لذا به نظر می‌رسد کنترل حاکمیتی به این شیوه نه تنها کارساز نیست بلکه می‌تواند باعث گمراهی و خطای بسیار زیاد در تصمیم‌گیری ها نیز بشود.
2. نشانی
نشانی فرد مبتلا از دو طریق قابل دستیابی است. 1-اعلام محل سکونت و خوداظهاری فرد مبتلا 2- استعلام آدرس سکونت از سامانه نشانی سازمان ثبت و احوال یا داده‌های اپراتورهای تلفن‌همراه. آدرس‌های جمع‌آوری شده برای مواردی نظیر تشکیل نقشه‌ی شیوع کرونا در اختیار نهادهای ثالث مانند اپلیکیشن ماسک قرار می‌گیرد.
طبق بیان مسئولان این اطلاعات با تقریب 300 متر و بدون الصاق اطلاعات هویتی فرد مبتلا به صورت خام در اختیار نهاد ثالث قرار می‌گیرد تا حریم خصوصی افراد نقض نشود. اما سوالی که مطرح می‌شود آن است که این اطلاعات و به تبع آن نقشه‌های شیوع کرونا تا چه حد اعتبار دارد؟ آیا فرد در مدت زمان بیماری واقعا در همان نقطه سکونت داشته است ؟
در چه مکان‌های دیگری رفت‌وآمد داشته است؟ شناسایی سایر مکان‌های مرتبط با فرد مبتلا مانند محل کار چگونه است؟ به نظر می‌رسد مغفول ماندن اهمیت شناسایی هویت مکان‌ها به عنوان یک موجودیت مهم در زیست بوم هویت معتبر کشور و نبود زیرساخت انتساب پویای هویت اشخاص حقیقی به هویت مکان‌ها یکی از از دلایل کاربرد پایین آدرس افراد مبتلا به کرونا و دقت پایین آن‌ها است.
3. کد و کارت ملی
کدملی مهم‌ترین شناسه پایه هویتی در کشور محسوب می‌شود و در پایش افراد مبتلا به کرونا نیز پرکاربردترین قلم اطلاعاتی است. با مصوبه جدید ستاد ملی مدیریت کرونا کسانی که تست کرونا مثبت داشته باشند تا پایان مدت بیماری حق استفاده از حمل و نقل عمومی را ندارند. این کار برای بخش هوایی و ریلی به تازگی انجام شده است اما برای بخش جاده‌ای که اتفاقا مهم‌تر نیز می‌باشد به دلیل نبود زیرساخت تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است.
عدم احراز هویت مسافران جاده‌ای و امکان تهیه بلیت با هر نام مستعاری بدون درج کد ملی باعث شده است همچنان اجرای این طرح نیز با ابهام‌هایی مواجه باشد. در بخش حمل و نقل درون شهری نیز که به گفته متخصصان از مهم‌ترین علل شیوع ویروس کووید19 است، کد ملی عملا نمی‌تواند کمکی به پایش رفت و آمدها و ایجاد بازدارنگی در تردد افراد مبتلا نماید.
پس از شکست طرح Contact Tracing در برنامه ماسک (هشدار به افرادی که در ارتباط نزدیک با یک فرد مبتلا بوده‌اند)، قابلیتی برای اسکن کارت ملی افراد توسط بخش‌های خاص دولتی توسعه داده شد؛ به نحوی که وقتی فردی بخواهد وارد یک مکان پرتردد مانند فرودگاه شود بارکد کارت ملی وی توسط متصدی مربوطه در اپلیکیشن ماسک اسکن می‌شود.
سپس کد ملی با پایگاه داده بیماران کرونایی وزارت بهداشت تطبیق داده شده و در صورت سبز بودن وضعیت به وی اجازه ورود داده می‌شود. این قابلیت نیز به تازگی عملیاتی شده است اما به نظر می‌رسد این امر نیز با کاستی‌هایی همراه است.
بیش از 10 میلیون نفر در کشور هنوز موفق به دریافت کارت ملی هوشمند خود نشده‌اند و ارائه سرویس به این افراد می‌تواند با چالش همراه باشد. همچنین وضعیت افراد زیر 15 سال که اصولاً واجد شرایط دریافت کارت ملی نیستند نیز در هاله‌ای از ابهام است. از سویی اسکن کارت ملی فعالیتی زمان‌بر بوده و در مکان‌های پرترددی مانند مترو می‌تواند باعث ازدحام بیشتر شود.
نحوه احراز هویت فرد نیز با ابهام زیادی همراه هست به دلیل عدم استفاده از قابلیت MOC و در صورت عدم احراز هویت دقیق توسط متصدیان (که دور از ذهن هم نیست) فرد مبتلا می‌تواند با کارت ملی فرد دیگر از گیت‌ها عبور کند.
از سویی اگر چه در ماده 3 قانون «اختصاص شماره ملی و کد پستی برای کلیه اتباع ایرانی مصوب 1376» همراه داشتن همیشگی کارت ملی ذکر شده است اما در فضای کنونی که دنیا نیز به سمت احراز هویت‌های مبتنی بر بیومتریک و مدارک الکترونیکی می‌رود همراه داشتن همیشگی فیزیک کارت ملی خود باعث مشکلات ثانویه برای مردم خواهد بود.
نقد طرح‌های ملی مقابله با شیوع ویروس کرونا
فارغ از مسائل مطرح شده در مقاله نگاهی هویت‌پایه به ماسک و مقابله با کرونا، طرح‌های ملی مقابله با شیوع ویروس کرونا از جنبه‌های دیگری نیز قابل نقد هستند که در ادامه برخی از آن‌ها عنوان شده اند.
الف) بیش از سه میلیون نفر از اتباع خارجی در کشور سکونت دارند. نبود متولی مشخص برای ساماندهی مدیریت هویت این افراد و نبود برنامه‌ای مشخص برای کنترل رفت‌آمد و رصد این افراد در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا می‌تواند تلاش‌های ملی برای مدیریت بحران را با چالش همراه کند.
همانگونه که در مطالب فوق بیان شد بسیاری از برنامه‌های کنترلی و ایجاد سامانه‌های جدید بر پایه کدملی و شماره موبایل است حال آنکه به هویت اتباع خارجی در این سامانه‌ها کمتر توجه می‌شود. برای مثال در اپلیکیشن ماسک نیز این عدم توجه به چشم می‌خورد.
ب) سیلویی بودن سامانه‌های مختلف و عدم هم‌پیمانی در پایگاه داده‌های هویت کاربردی نیز از محدودیت‌های پیش‌روی کنترل موثر بر همه‌گیری کرونا است.
برنامه‌هایی مانند ماسک تنها اطلاعات اولیه افراد مبتلا مانند کد ملی را دریافت می‌کنند حال آنکه می‌توان با ایجاد یک چارچوب اعتماد موثر و دریافت خصایص‌هویتی دیگر از سایر ارگان‌ها (برای مثال دریافت اطلاعات افراد دارای دیابت از انجمن دیابت کشور) به کاهش تلفات کمک نمود.
ج) یکی از موجودیت‌هایی که در مصوبه نظام هویت معتبر نیز به لزوم هویت دار شدن آن اشاره شده است «گروه» است. این گروه می‌تواند خانواده، گروه‌های دوستی و … باشد. در شرایط فعلی که رصد ارتباطات فرد مبتلا یا مشکوک به کرونا از اهمیت ویژه‌ای برای قطع زنجیره انتقال ویروس برخوردار است داشتن هویت معتبر برای گروه‌ها و کنترل و رصد حاکمیتی بر این هویت بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است.
تاکنون تنهاایجاد پایگاه داده سببی و نسبی ملی برای شکل‌گیری هویت خانواده مورد توجه بوده است اما کندی پیشرفت این سامانه، نگاه محدود به کارکرد و سیلویی بودن سامانه در عمل کمکی به بهبود شرایط کشور در پاندمی فعلی نکرده است.
نویسنده: دکتر مهدی یادگاری
