زیست‌بوم هویت دیجیتال در نظام بانکداری
زیست‌بوم هویت دیجیتال در نظام بانکداری رفته‌رفته به یک الزام تبدیل می‌شود. تحولات پیش روی صنعت بانکی، بانک‌ها را با چالش‌های اساسی روبه‌‌رو کرده است. بانک‌ها برای رویارویی با پارادایم‌های مدرن بانکی نیازمند به کارگیری تدابیر ویژه‌ای هستند. همچنین ایجاد و حفظ مزیت رقابتی نیازمند داشتن الگوی جامعی برای توسعه و تحول با رویکردهای راهبردی است. هویت دیجیتال یکی از این الگوهای راهبردی برای بانک‌ها است.
امروزه کشورها برای به کارگیری یک نظام جامع هویت دیجیتال به طرح‌ریزی و پیاده‌سازی زیست‌بوم هویت دیجیتال اقدام نموده‌اند، چرا که اعتقاد دارند هویت دیجیتال همچون درب ورود به کسبوکار دیجیتالی است. در واقع هویت دیجیتال در کسبوکارها و خصوصاً در صنعت بانکداری، عامل توسعه و پیشرفت و به عنوان مزیت رقابتی به حساب می‌آید. به همین دلیل بانک‌های مطرح دنیا به دنبال برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های هویت دیجیتال بوده و در این زمینه پیشتاز هستند.
هویت در صنعت خدمات مالی
طی سال‌های اخیر تاثیرات جهانی هویت در صنعت خدمات مالی مشهود بوده است. برای نمونه سال 2016 تا 2018 دستورالعمل حساب پرداخت اتحادیه اروپا (PAD)، دستورالعمل چهارم اتحادیه اروپا برای پول‌شویی (AML4)، بانکداری باز (OB)، دستورالعمل سرویس پرداخت 2 (PSD 2) و مقررات عمومی حفاظت از داده (GDPR) همگی بر نقش و اهمیت ویژه هویت دیجیتال در صنعت بانکی و مالی تاکید داشته‌اند.
همچنین گروه بین‌المللی اقدام مالی (FATF) سندی مرتبط با نقش و جایگاه هویت دیجیتال در بانک‌ها و موسسات مالی منتشر کرده است. این سند اساساً بر این موضوع تاکید دارد که موسسات مالی می‌توانند سیستم‌های هویت دیجیتال با رویکرد مبتنی بر ریسک در فرآیند شناسایی غیرحضوری مشتری و انجام تراکنش آنلاین و نیز جمع‌آوری و ارزیابی اطلاعات مشتریان استفاده نمایند.
فرصت‌های خلق ارزش با بهره‌گیری از هویت دیجیتال
کاربردها و فرصت‌های خلق ارزش با بهره‌گیری از هویت دیجیتال برای نظام بانکداری متعدد و قابل توجه هستند. احراز هویت غیرحضوری، تعریف و مدیریت چرخه عمر هویت مشتری، ایجاد پروفایل واحد و یکپارچه از کاربر در تمامی خطوط کسبوکار، اعتبارسنجی مستمر افراد حقیقی بر اساس داده‌های هویتی آن‌ها، فراهم‌سازی بستر مورد نیاز برای ایجاد هویت هم‌پیمان بین بانکی، ارائه خدمات سفارشی‌شده و ایجاد تجربه بهتر برای مشتریان و تقویت استقرار چارچوب حاکمیت شرکتی از جمله این موارد هستند.
ایجاد خدمات و محصولات نوآورانه یکی از فرصت های ویژه‌ای که هویت دیجیتال برای صنعت بانکداری به وجود آورده است. در حقیقت علاوه بر نقش و جایگاه هویت دیجیتال به عنوان بازوی ایجاد بستر اعتماد و امنیت برای انجام تراکنش‌های مالی، در حال حاضر به هویت به عنوان یک فرصت کسبوکار و ایجاد مدل‌های جدید کسبوکار نگریسته می‌شود. به همین دلیل هویت دیجیتال در بانک‌ها به عنوان یک پلتفرم برای نوآوری در نظر گرفته می‌شود.
بر اساس جدیدترین گزارشات بانک جهانی، امروزه بانک‌ها به هویت دیجیتال فراتر از شناسایی و احراز هویت و ارائه خدمات بانکی به مشتریان فکر می‌کنند. برهمین اساس، ایجاد هویت دیجیتال چندمنظوره با هدف دسترسی به طیف وسیعی از خدمات آنلاین و نه لزوماً بانکی یکی از اهداف بانک‌ها به شمار می‌رود.
یکی از تجربه‌‌های موفق این حوزه پروژه BankID در کشور نروژ است. در این کشور بانک‌های نروژی با همکاری یکدیگر یک هویت دیجیتال واحد ایجاد کرده‌اند تا به طور وسیع در سطح کشور برای دسترسی به خدمات دولتی و خصوصی مورد استفاده قرار بگیرد. برای نمونه وام‌ها و کمک‌های مالی به دانش‌آموزان در حوزه آموزش‌وپرورش، پرداخت‌های مالیاتی، امور اداره کار و رفاه اجتماعی از جمله کاربردهای دولتی BankID هستند.
در مقابل دریافت خدمات پزشکی از راه دور، کرایه تاکسی آنلاین و خرید مواد غذایی از فروشگاه‌های معتبر از کاربردهای BankID در بخش خصوصی در کشور نروژ هستند. نمونه دیگر کشور آلمان است. در این کشور تمرکز بر ایجاد ائتلاف میان چندین بانک و شرکت با محوریت Deutsche Bank برای ایجاد یک هویت دیجیتال سراسری در آلمان است.
رویکرد راهبردی به هویت دیجیتال در بانکداری
در حوزه بانکداری دیجیتال، پیوند نزدیکی میان استراتژی‌های هویت دیجیتال و استراتژی‌های بانکداری دیجیتال وجود دارد. حاکمیت داده‌های هویتی مشتری (در استراتژی داده)، معماری زیست‌بوم هویت دیجیتال (در استراتژی زیرساخت)، مدیریت ترجیحات مشتری، امنیت، حریم خصوصی (در استراتژی تجربه مشتری)، مدیریت هویت و دسترسی به خدمات، محصولات (در استراتژی فرآیندهای کسبوکار) از نمونه استراتژی‌های هویت دیجیتال در بانکداری دیجیتال به شمار می‌آید.
می‌توان اذعان داشت اساساً هدف بانکداری دیجیتال، بهبود تجربه مشتری و خلق فرصت‌های کسبوکار جدید در بسترهای دیجیتال است. این موضوع محقق نمی‌شود مگر با در نظر‌گرفتن راهبردها و سیاست‌های مدیریت هویت و دسترسی. به همین دلیل، در حال حاضر موضوع مدیریت هویت و دسترسی یکی از موضوعات راهبردی و اساسی برای بانک‌ها و موسسات مالی به حساب می‌آید. تعاملات با چند هزار مشتری، کارمند، پیمانکار و شریک تجاری، بانک‌ها را بر آن داشته تا به موضوع هویت دیجیتال به عنوان یک مقوله اساسی در طرح‌ریزی راهبردها و برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت بپردازند.
هویت دیجیتال در صنعت بانکداری ایران
در کشور ما نیز هویت دیجیتال به موضوعی راهبردی برای بانک‌ها تبدیل شده است و ضرورت شکل‌گیری زیست‌بوم هویت دیجیتال در نظام بانکداری احساس می‌شود. از یک سو تحولات دیجیتالی بانک‌ها و موضوعات جدید نظیر بانکداری دیجیتال، بانکداری باز و نظایر آن مطرح شده است. از سویی دیگر شرایط فعلی به واسطه گسترش ویروس کرونا، اهمیت ارائه خدمات غیرحضوری بانک‌ها و موسسات مالی را دوچندان کرده است.
در این میان بانک‌هایی موفق خواهند بود که به هویت دیجیتال با رویکردی راهبردی و جامع نگاه کنند و طرح‌های کلان و عملیاتی خود را متناسب با هویت دیجیتال و موضوعات مرتبط با آن هماهنگ نمایند. وقتی از زیست‌بوم صحبت به میان می آید، مجموعه ای از ذی‌نفعان در تعامل با یکدیگر مدنظر هستند.
در بالاترین سطح این زیست‌بوم، نهادها و مراجع حاکمیتی و بالادستی، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی حضور دارند. در سطح دوم، بانک‌ها و موسسات مالی در نظر گرفته می‌شوند. مشتریان حقیقی و حقوقی، فینتک‌ها، استارتاپ‌ها و دیگر طرف‌های درگیر نیز در سطح سوم قرار دارند. زیست‌بوم هویت دیجیتال در نظام بانکی کشور کلیه بخش‌ها و نهادهای ذکر شده را پوشش می‌دهد.
بدیهی است بر اساس نقش و میزان اثرگذاری هر ذی‌نفع، جایگاه آن در زیست‌بوم هویت دیجیتال قابل بررسی است. بنابراین بازتعریف نظام بانکی کشور بر اساس زیست بوم هویت دیجیتال یکی از موضوعات مهمی است که باید مبتنی بر دانش متخصصین هویت دیجیتال، در دستور کار متولیان آن قرار بگیرد.
BankID راهکاری در حوزه هویت دیجیتال و بانکداری
در حال حاضر چندین نمونه خوب از طرح‌های هویت دیجیتال برای مفهوم زیست‌بوم هویت دیجیتال در نظام بانکداری وجود دارد که منجر به پذیرش خدمات شخص ثالث می‌شود. به عنوان مثال در مناطق شمال اروپا، راه‌حل‌های بانکی بر منطقه مسلط هستند و دسترسی میلیون‌ها کاربر را فراهم می‌کنند. تعدادی از طرح‌ها برای افزایش سهولت استفاده، پیشنهادهای موبایلی را معرفی کرده‌اند که به نوبه خود به ساخت مقیاس بیشتر کمک کرده است. یکی از این طرح‌ها، BankID در کشور نروژ است.
BankID، یک طرح و راه‌حل هویت الکترونیکی در نروژ است که بر اساس زیرساخت‌های هماهنگ توسعه‌یافته توسط بانک‌ها ساخته شده است و می‌تواند برای احراز هویت و امضای الکترونیکی اسناد استفاده شود. این راه‌حل، به شرکت‌ها، بانک‌ها و آژانس‌های دولتی اجازه می‌دهد تا از طریق اینترنت، افراد را احراز هویت کرده و با آن‌ها قرارداد ببندند.
BankID مشخصات شناسایی شهروندان نروژی را مبتنی بر زیرساخت‌های مرکزی کلید عمومی (PKI) رمزنگاری کرده و برای آن‌ها شناسه هویت دیجیتالی به عنوان اعتبارنامه صادر می‌کند. این اعتبارنامه‌ها به طور متمرکز در بانک افراد ذخیره می‌شوند.
ویژگی‌های BankID
با استفاده بیش از چهار میلیون نروژی، BankID به یک برند داخلی و یک سرویس شناسایی دیجیتال بسیار مورد اعتماد برای شهروندان نروژی تبدیل شده است. از جمله ویژگی‌های این راه‌حل عبارتند از:
- ورود به سیستم بانک‌ها و شرکت‌های بیمه به صورت آنلاین
- امنیت راه‌حل‌های پرداخت آنلاین
- امضا و احراز هویت از طریق تلفن‌های همراه
- پشتیبانی از قانون مبارزه با پول‌شویی (AML)
برای دریافت و استفاده از BankID هویت شخص به طور فیزیکی در یکی از بانک‌های نروژ با استفاده از گذرنامه اثبات می‌شود. BankID اطلاعات گذرنامه، نام کاربری، شماره امنیت اجتماعی و پین‌کد مالک گذرنامه را ذخیره کرده و کدهای یک‌بار دسترسی را ایجاد می‌کند.
مشتریان بانکداری اینترنتی، BankID را در اینترنت بانک خود دریافت می‌کنند. این کاربران باید یک رمز عبور شخصی انتخاب کنند که همراه با کد یک‌بار دسترسی استفاده می‌شود. دسترسی یکپارچه مردم نروژ به خدمات مختلف با استفاده از BankID آسان است. برای ورود به یک سیستم ارائه خدمت با استفاده از BankID به موارد زیر نیاز است: شناسه هویت ملی، توکن امنیتی از بانک مورد نظر و گذرواژه.
افراد پس از ورود به صفحه خدمت مورد نظر خود، گزینه BankID را انتخاب کرده و شناسه هویت ملی خود را به همراه کدی از توکن امنیتی (کد یک‌بار دسترسی)، وارد می‌کنند. پس از ورود گذرواژه، به صفحه خدمت مورد نظر خود وارد شده و می‌توانند از آن خدمت استفاده کنند. BankID، دسترسی به خدمات عمومی را در سطح بالایی از امنیت (سطح 4) ارائه می‌دهد و به دلایل امنیتی نیز، باید مرتباً تمدید شود.
بیشتر بخوانید: کرونا و ضرورت هویت دیجیتال در بانک‌ها
موارد استفاده BankID
مهم‌ترین کاربردهای BankID عبارت‌اند از:
-
- وام‌ها: برای شناسایی و ثبت‌نام فرد متقاضی وام و همچنین استفاده از امضای الکترونیکی در قرارداد وام؛
- مالیات: بررسی و یا اصلاح اطلاعات مالیاتى توسط شهروندان؛
- رفاه اجتماعی: به عنوان روشی مطمئن به منظور ورود به سیستم اداره کار و رفاه نروژ (NAV)؛
- اجاره ملک و کرایه ماشین شخصی: برای شناسایی مطمئن و دستیابی به بیمه به هنگام اجاره ملک و کرایه اتومبیل؛
- فروش انرژی خورشیدی: فروش انرژی خورشیدی به دیگران با استفاده از امضای BankID؛
- خرید مواد غذایی 24/7: صدور اجازه دسترسی به فروشگاه‌های مواد غذایی سلف-سرویس و تأیید برای خرید محصولات محدود؛
- پزشکی از راه دور: ارائه قرار ملاقات‌های ایمن بدون خروج از منزل یا ارائه مشورت پزشک از طریق ویدیو؛
- پورتال مدرسه: شناسایی و ثبت دانش آموزان و والدین از طریق پورتال یادگیری و اجازه دسترسی به سوابق و نمرات دانش‌آموزان و سایر اطلاعات حساس.
رویکردهای نوین هویتی در صنعت بانکداری
به طور کلی سامانه BankID یک نمونه از موارد متعددی است که در حال حاضر در کشورهای پیشرفته طرح‌ریزی و پیاده‌سازی شده است. وجود چنین سامانه‌ای می‌تواند بخش قابل توجهی از نیازهای حوزه بانکی و پرداخت و بسیاری از حوزه‌های دیگر را در کشور مرتفع سازد. بهره‌مندی از چنین سامانه‌ای در کشور مستلزم توجه ویژه به الزامات آن است.
الزاماتی که بیش از هر چیز به همکاری ذی‌نفعان و بازیگران حوزه هویت دیجیتال در کشور با محوریت یک نهاد متمرکز و تخصصی وابسته است. این همکاری موجب یکپارچگی و هم‌پیمانی هویت و نهاد تخصصی موجب انسجام و تعیین تکلیف نقش‌ها و حوزه‌های دسترسی در چارچوب سیاست‌ها و قوانین می‌گردد. پس از وضع این الزامات مهم، بهره‌مندی از ظرفیت و قابلیت‌های بخش خصوصی در تهیه و تدارک سخت‌افزار و نرم‌افزار لازم کمک شایان توجهی به پیاده‌سازی چنین سامانه‌ای در کشور می‌نماید.
نویسنده: تورج اکبری
زیست‌بوم هویت دیجیتال در نظام بانکداری
